Beslenmenin Beyin ve Zeka Gelişimine Etkisi Nedir?

Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Uzmanı Dr. Ali Alkan: “Özellikle beyin gelişimin hızlı olduğu dönemdeki etkilenme geri döndürülemez olabilir. Bu nedenle belirtiler başlamadan önlem almak gerekir. Araştırmalarda yaşamın erken dönemindeki büyüme duraksamalarının IQ skoru, okul başarısı ve konuşma testi üzerindeki kalıcı etkisi gösterilmiştir. Beyin gelişimi üzerinde etkisi fazla olan maddelerin bazıları: tiroid hormonları, iyot, B vitaminleri, demir, çoklu doymamış yağ asitleridir. Beyin enerji kaynağı olarak da glikoz kullanır.”

Erken saatte okula giden öğrenciler kahvaltı yapmadıklarında derslerine olan ilgileri azalmakta ve bu durum ders başarısını etkilemektedir.

Beyin Gelişiminin Hızlı Olduğu Dönemlerde Beslenmeye Özen Gösterin

Gebelik ve bebeklik dönemindeki yeterli beslenme normal beyin gelişimi için gereklidir. Beyin gelişimi anne karnında başlar, büyük oranda yaşamın ilk yılında gerçekleşir, sonraki beş yılda da hızlı bir şekilde devam edip geç ergenlik dönemine kadar sürer. Bu nedenle özellikle beyin gelişiminin hızlı olduğu dönemlerde beslenmeye daha fazla özen göstermek gerekir. Yetersiz beslenmenin öğrenme ve bilişsel gelişim üzerinde neden olduğu yıkıcı etkiler birçok araştırmada gösterilmiştir.  Özellikle beyin gelişimin hızlı olduğu dönemdeki etkilenme geri döndürülemez olabilir. Bu nedenle belirtiler başlamadan önlem almak gerekir. Araştırmalarda yaşamın erken dönemindeki büyüme duraksamalarının IQ skoru, okul başarısı ve konuşma testi üzerindeki kalıcı etkisi gösterilmiştir. Beyin gelişimi üzerinde etkisi fazla olan maddelerin bazıları: tiroid hormonları, iyot, B vitaminleri, demir, çoklu doymamış yağ asitleridir. Beyin enerji kaynağı olarak da glikoz kullanır.

Genel çerçevede de bakacak olursak, gebelik döneminde sinir gelişimin tamamlanması için folik aside, ilk altı ayda yeterli ve doğru yöntemle sadece anne sütü verilmesine, daha sonra ek gıdalara alıştırılarak ilk bir yaşta anne sütü ağırlıklı beslenmeye dikkat edilmelidir. Sağlık bakanlığı zamanında doğan çocuklarda dördüncü aydan sonra erken doğan çocuklarda birinci aydan itibaren ücretsiz demir desteği uygulamasını aile hekimliklerinde sürdürmektedir.

Tiroid Hormonu Önemli

İyot tiroid hormonlarının yapısında kullanılan bir maddedir. Yeterince iyot alınamadığı zaman hipotirodi gelişir. Bu da bir dizi işlevsel ve gelişimsel bozukluklara neden olur. Özellikle beyin gelişimi için çok kritik bir dönem olan anne karnındaki dönem ile doğumdan sonraki ilk 3 ayda iyot eksikliği durumunda beyin fonksiyonları geri dönüşü olmayan bir düzeyde olumsuz etkilenir. Ülkemizde yapılan yeni doğan tarama programı kapsamında bebekler tiroid hormonu eksikliği bakımından taranmaktadır. Bu programla tiroid hormonu eksikliğinin neden olduğu zeka geriliği oluşmadan tespit edilebilmektedir.

Demir Yetersizliğini Önemseyin

Demir eksikliği anemisi günümüzde çok sık görülen bir sorundur. Genel olarak 0-5 yaş grubu çocuklarının ortalama %50’sini, okul çağı çocuklarının %30’unu, emzikli kadınların ise %50’sini etkilemektedir. Demir yetersizliğinde en yüksek risk hızlı büyüme ve beslenme gereksiniminin olduğu 6-24 aylık çocuklarda, ergenlerde ve gebelik dönemindeki kadınlardadır. Demir eksikliği anemisinde çocukların çoğunda belirti yoktur ve 12. ayda veya riskli ise daha öncesinde yapılan taramalarda tanı konur. Belirti olarak solukluk iştahsızlık, besinsel olmayan (toprak, buz gibi) maddelerin yenmesi görülebilir. Süt çocukluğu ve ergenlerde en endişe verici etkisi henüz anemi ortaya çıkmadan önce ortaya çıkan entelektüel ve motor fonksiyonlarda bozulmadır. Bu değişikliklerin demir tedavisiyle tam olarak düzelemeyebileceği ile ilgili bazı kanıtlar demir eksikliği önlemenin önemini artırmaktadır. Önlemek için anne sütü verilmesi teşvik edilmeli ve 4-6 aydan itibaren demir ile zenginleştirilmiş tahıllar ile anne sütü almayanlarda demir ile zenginleştirilmiş mama verilmesine dikkat edilmelidir. İnek sütü ile beslenenlerde erken dönemde demir eksikliği anemisi gelişebilir.1 yaşından sonra da günlük süt alımı demir içeren besinlerin de alınabilmesi için yarım litreyi geçmemelidir. C vitamini içeren besinlerde demir emilimini artırır. Yapılan çalışmalarda B-12’si yetersiz olan çocuklarda motor ve dil gelişiminde, akademik başarıda düşüklük gözlenmiştir. Hayvansal ürünler (et, süt, yumurta) B-12 vitaminin tek kaynağı olduğu için bu besinleri az tüketen annelerin sütü ile beslenen bebekler ve bu ürünleri tüketmeyen çocuklar risk altındadır.

Folik Asit, Büyüme ve Gelişme İçin Vazgeçilmezdir

Folik asit, DNA çoğalması ve hücre artışı için yani büyüme ve gelişme için vazgeçilmezdir. Sinir gelişiminin tamamlanması için gereklidir. Gebeliğin ilk 28 gününde verilen folik asit ile nöral tüp defekti oranı %70 azaltılmaktadır. Diğer memelilerde olduğu gibi insanlarda da folat sentezlenemez. Yeşil sebzeler, meyveler, hayvan organları (ciğer, böbrek) gibi diyetsel kaynaklara ihtiyaç duyarlar. Folat ısıya duyarlıdır bu nedenle kaynatmak, ısıtmak miktarını azaltır.

Kahvaltı Ders Başarısını Etkiliyor

Beyin aktivitesi yüksek oranda sinir hücrelerinin zarlarının bütünlüğüne bağlıdır. Bu zarlar başlıca proteinler ve yağlardan oluşur, bu lipitleri yeterli oranda içermesi son derece önemlidir. Çoklu doymamış yağ asitlerinden (ÇDYA) kısa zincirli n-3 ÇDYA konola ve soya fasulyesi yağı, keten tohumu yağı gibi bitkisel yağlarda uzun zincirli n-3 ÇDYA ise balık yağı ve anne sütünde bulunur. Yeterli süre tek başına anne sütü ile alanların daha aktif oldukları, zekalarının ve öğrenme güçlerinin belirgin olarak yüksek olduğu belirlenmiştir. Uzun süre yapılan çalışmalarda ise IQ puanları ve öğrenim hayatındaki başarıları daha yüksek bulunmuştur.

Kahvaltı yapmanın çocukların davranışları üzerinde olumlu etkilerinin olduğu bulunmuştur. Erken saatte okula giden öğrenciler kahvaltı yapmadıklarında derslerine olan ilgileri azalmakta ve bu durum ders başarısını etkilemektedir.

• Yumurta: Yumurta gibi yüksek proteinli besinler çocukların konsantrasyonunu artırır.

• Yoğurt: Yağ, beyin sağlığı için çok önemli bir besin kaynağıdır. Özellikle tam yağlı yoğurt, beynin aktivitesini artırarak hücre zarı gelişimine destek olur.

• Yeşillik: Folat ve vitamin dolu, ıspanak, lahana gibi yeşillikler çocuğunuzun ileri yaşlarda demans olma riskini düşüren sağlıklı bir diyetin parçalarıdır. Özellikle yumurtalı ıspanak ve lahana cipsi yeni beyin hücrelerinin büyümesine yardımcı olur.

• Balık: Doğal yağlı balık, iyi bir D vitamini kaynağıdır. Çocuğunuzun bilişsel gerileme ve hafıza kaybına karşı beynini korumak için Somon, ton balığı, sardalye gibi Omega-3 içeren balıkları yedirin.

• Doğal et: Yapay madde, boya, aroma, koruyucu ve tatlandırıcı içermeyen etleri tercih edin. Salam, sosis, sucuk gibi işlenmiş gıdalardan uzak durun.

• Kuruyemiş ve tohumlar: Protein, esansiyel yağ asitleri, vitamin ve mineraller ile dolu, fındık ve tohumlar çocuğunuzun sinir sistemini mutlu eden besinlerdir.

• Yulaf ezmesi: Protein ve lif bakımından zengin yulaf ezmesi, kalp ve beyin damarları sağlığını korur. Yapılan bir çalışma, şekerli yulaf ezmesi yiyen çocukların şekerli tahıllar yiyen çocuklara göre bellekle ilgili akademik görevleri daha iyi yaptığını ortaya koymuştur. Besinleri tatlandırmak için şeker yerine tarçından yararlanın. Baharat bileşikleri beyin hücrelerini koruma konusunda destek görev yaparlar.

• Elma ve erik: Çocuğunuz kendisini halsiz hissediyor ve özellikle tatlı yemek istiyorsa elma ve erikten yararlanın. Mevsiminde tüketilen elma ve erik antioksidan içeriğe sahiptir.

Genel olarak baktığımızda genetik faktörlere ek olarak çevresel faktörlerin de beyin ve sinir gelişimi üzerine oldukça etkili olduğu görülmekte, bu sebeple beslenmeyle ilgili attığımız doğru adımlar sağlıklı mutlu bireyler yetiştirmemizi sağlamaktadır.