Aşırı Kontrolcü Ebeveynlik: Helikopter Ebeveynler

Çocuklarının muhteşem, harika olmasını isteyen, onlardan her şeyi ve durumu sakınan ebeveynler olarak sizce iyi mi yapıyorsunuz? Bir cam fanusun içerisinde çocuk yetiştirmek doğru bir şey mi ya da tam aksi davranmak? Çocuğunuz sizin aşırı kontrolcü yanınızdan mutlu mu dersiniz? Helikopter Ebeveynlik diye bir tanımdan haberdar mısınız? Hani şu sorunları daha çocuğun başına gelmeden, yaşamadan ortadan kaldıran ebeveynler var ya heh işte onları anlatmak için kullanılan bir tanımlama. Detaylarını Uzman Klinik Psikolog Nilüfer Koca’dan aldık.

Nedir?

1969 yılında; psikoterapist Haim Ginott’un ortaya attığı bir kavram olan “Helikopter Ebeveyn”; küçük bir çocuk danışanının, annesini bu şekilde tanımlaması sonucu ortaya çıkmıştır.

Helikopter Ebeveyn; çocukları sorun yaşamadan önce olası sorunları öngörüp ortadan kaldıran, çocuklarından yüksek başarı bekleyen, sürekli çocuklarının etrafında pervane olan ve aslında farkında olmadan çocuğun yaşamına her anlamda müdahale eden, çocuklarına serbest alan tanımakta güçlük çeken aileler olarak tanımlanmaktadır.

Helikopter ebeveynler nasıl davranırlar?

Helikopter ebeveynler, çocuklarının üzerinden ayrıl(a)mazlar. Okul dışında, çocuğunun yanı başında olmak isterler ve çevresindeki insanlara çoğunlukla çocuğundan bahsederler. Parkta, sokakta, alışverişte olabilecek her türlü aksiliği düşünerek, önlem alırlar. Böyle bir durumda; çocuğa özgürce var olabileceği alan açmak, çocuğun risk ya da olabilecek olumsuzluklar karşısında mücadele edebilme becerilerinin gelişmesine olanak sunacaktır.

Neler yaparlar?

Helikopter ebeveynler çocuklarının sorumluluklarını, kendileri gerçekleştirirler. Örneğin; çocuğun kıyafetlerini okulda kendisinin giyebiliyor olmasına rağmen evde anne ve babasının giydirmesi. Bu gibi durumlarda çocuğun kendini gerçekleştirmesine ve yapabileceklerine fırsat tanıyarak yapmasına izin vermek çocuğun gelişmesine, özgüven kazanmasına ve sorumluluk almasına imkan tanıyacaktır.

Neye ihtiyaç duyarlar?

Helikopter ebeveynler, çocuğu kendisinden ayrı bir varlık olarak görmek ve sağlıklı ayrışma yaşama konusunda desteğe ihtiyaç duymaktadır. Örneğin çocuğunun karnı ağrıdığında, "Karnımız ağrıyor." diyerek durumu ifade edebilirler oysa ki karın ağrısı sadece ve sadece çocuğa aittir. Çocuğun kendisini bir birey olarak algılaması için, kendisini bireysel olarak ifade etmesine fırsat verilmelidir. Bu sayede, sağlıklı iletişim sağlanabilir. Diğer süreçlerde, çocukta anneye olan bağımlılık süreci devam edebilir ve sağlıklı ayrışma sürecinde sorun yaşanabilir.

Nasıl yaşarlar?

Çocuğunun ödevi, çocuğunun hafta sonundaki jimnastik dersi, çocuğunun okul etkinlikleri her şeyden çok öncedir ve bu durum ailenin başka bir şey yapmasını, hatta sosyalleşmesini engeller.  Aşırı yoğun programları nedeniyle spontane yaşayamazlar. Anne ne kadar rahat, huzurlu ve sosyalse, çocukta anneyi model alarak bu süreçleri hisseder ve yaşar. (Unutulmamalıdır ki kaygı bulaşıcıdır.) Bu sebeple annenin/babanın kendisine bireysel vakit ayırması, hobilerinin olması gibi durumlar, çocuğa olumlu anlamda yansıyacak süreçlerdir.

Neden kaygılanırlar?

Çocuğunun satranç/müzik dersine ilgi göstermiyor olması, resminin o gün panoya asılamaması gibi durumlar, helikopter ebeveynde kaygı yaratabilir. Burada ebeveynler, kendi çocukluk geçmişiyle, çocukların şimdiki sürecini kıyaslar. Bu daha çok, geçmişi telafi çabası gibidir. Ben okuyamadım, o okusun. Ben başarılı olamadım o derece yapsın gibi... Çocuğumuzu olduğu gibi kabul edip bu süreç üzerinden olumlu yönlendirmeler yapmalıyız. Aksi takdirde çocuk, koşullu sevgiyi öğrenebilir.

Kontrol mekanizmaları nasıldır?

Süreç içerisinde farkında olmadan, aşırı koruyucu ve kontrolcü olabilirler. Çocuğunun odasında özgürce oyun oynamasını ve kendi düzenini kurmasını doğru bulmayıp, bu süreçte aşırı yönlendirici davranışlar sergileyebilirler. Çocuğun odası ona ait özel bir alandır ve çocuk burada özgürce vakit geçirebilmelidir. Bu sayede odasını benimser, günlük rutinlerini kurar ve bireyselleşebilir.

Çocukları nasıl olur?

Helikopter ebeveynliğin çocuklar üzerindeki uzun süreli etkilerine baktığımızda; bu çocukların problem çözme becerileri desteklenmediği için ve bu çocuklar kendi başlarına bir şey başarma fırsatından mahrum kaldıkları için kaygı, yetersizlik, geri çekilme ve güvensizlik yaşayabilirler. Fizyolojik bir sorun olmaksızın, karnının, başının ağrıması ve mide bulantısı yaşaması gibi durumlar ortaya çıkabilir. Çocuk bu noktada evde gördüğü yoğun ilgiyi, dışarıdan da karşılamak adına bu tarz durumlarla kendini göstermek isteyebilir.

Çocuklar hangi konularda zorlanır?

Kendilerine sürekli kontrollü alanlar yaratılıyor olması sebebiyle, çocuk risk almakta zorlanabilir. Yeni şeyler denemek konusunda temkinlidirler. Anne ve babadan ayrılmakta ve ileride birey olmakta zorlanabilir. Öfke kontrolünde zorlanma, kızgınlık hali, ebeveyn ile uyumsuzluk ve çatışma hali ve genel bir memnuniyetsizlik durumu meydana gelebilir. Çocuk, hayatının tüm dönemlerinde bu çerçeveyle uyumlu davranış sergileyebilir.

Uyum sorunu yaşar mı?

Okul ve arkadaş çevresinde başlayan sorunlar, ilerleyen yıllarda evlilik ve iş yaşamında da belirginleşmeye başlar. Kişi yaşadığı sorunları bir takım baş etme yöntemleriyle çözümlemeye çalışarak, ilk dönemde öğrendiklerini telafi etmeye çalışır. Ancak bu çocukların yaşadığı bazı tekrarlayan sorunlar, geçmişte ebeveynlerle yaşadığı sorunlu ilişkiyi işaret eder. Aşırı koruyucu ebeveynlerin çocukları, kişilik özelliği haline gelmiş bazı davranışları nedeniyle sosyal, iş ve aile yaşantısında uyum sorunları yaşar. Tekrarlayan baş edememe öyküsü, psikiyatrik destek almasını gerektirecek düzeye varabilir.

Ebeveyn olarak ne yapmalı?

Çocukları bu etkilerden koruyabilmek adına ebeveynler, çocuklarının kendini uygun bir şekilde ifade etmesini sağlamalı/desteklemeli, çocuklarında sorumluluk bilinci oluşturabilmeli, yaşı geldiğinde, onlara model olarak, empati kurabilmeleri konusunda destek olmalı ve isteklerini erteleyebilmeyi öğretmelidirler. Devamında, çocuklarını kendi kararlarını verme ve uygulama konusunda cesaretlendirmeli, uygun zaman içerisinde takdir etmeli, çocuklarının hata yapabileceğini kabul etmeli/ ettirmeli ve çocuklarına, hataların dünyanın sonu olmadığını gösterebilmelidirler.

Çocuğa fırsat verildiği sürece, çocuk bunu zamanla kabullenecektir. Bunun yanında, Çocuğun kendi algısının gelişmesine yardımcı olmak için onlara rehber olmak, onlarla fikir alışverişinde bulunmak ve onlara sorumluluk vermek en doğru tutumlar olacaktır. Çünkü, çocuk annesi ve babasından ayrıldığı (bireyselleştiği) bir dönemde, hayatını devam ettirebilecek kapasiteye ancak böyle ulaşabilir. Son olarak, çocuklara yaşlarına ve gelişme düzeylerine göre sorumluluk verilmelidir. Sorumluluğun çocuğa ait düzenli görevler olduğu unutulmamalıdır. Bu sorumluluğu yerine getirmeyen çocuğun olumsuz etkilenen yaşam alanı, aile tarafından her daim tolere edilmemelidir.

İlerleyen yıllarda kontrolcülüğü bırakmayı düşünen ebeveynlerin unuttuğu nokta, kontrolü bıraktıklarında çocuklarının kendi hayatlarını yönetemeyebilecekleridir. İyi ebeveynlik, çocuğunun hayatında “fazla” var olmak demek değildir. Aksine, çocuklarının hayatlarına “fazla” dahil olan ebeveynler, onları yaşama karşı hazırlıksız bırakırlar.