“3T” tehlikesinin farkında mısınız?

Tablet, televizyon, telefon…  Kısaca “3T” olarak tanımlanan bu aletlerin en azından biri mutlaka her evde var. Anne baba olarak bir uzvumuzmuş gibi kendimize yakın tutmaya başladığımız bu aletlere çocukların da ilgisi büyük. Ne de olsa onlarla dolu bir dünyaya doğdular. Renkliler, eğlenceliler… Çoğu anne baba çocuklarının bu aletlerle uzun zaman geçirmesinde bir sorun görmüyor. Hatta kendilerine zaman yarattığı, ideal birer “bakıcı” oldukları için çocuklarına kendileri sunuyorlar bu teknolojileri… Peki, gerçekten durum bu mu? Henüz bir yaşında bile olmayan bebeklerin bu aletlerle tanışması ne kadar doğru? Günü kurtaran çözümler, gelecekte çocuklara ne vaat ediyor?   Pia Psikolojik Danışmanlık Merkezi’nden Uzm. Psk. İpek Erdoğan Şerefoğlu ve Uzm. Psk. Tuğçe Bezircioğlu Kayabaşı’ndan bilgiler aldık.

Bizler teknolojik cihazları zamanla hayatımıza soktuk ve teknolojik gelişmelere tanık olduk, kimi zaman da adapte olmak da zorluk çektik. Ancak son yıllarda dünyaya gelen çocuklar teknolojik bir dünyada doğdular. Adeta doğuştan telefon tablet kullanmayı biliyorlar gibi hızla bu cihazlara adapte oluyorlar. Bu da aileler tarafından çocuklarının çok zeki olduklarının düşünülmesine yol açıyor. Bu düşünce ile de bunu engellemek yerine çocuklarının bu tarz cihazları kullanmalarına daha fazla müsaade ediyorlar. Çocuklarla çalışırken ailelerin teknoloji kullanımında bilinçsiz olduğunu gözlemliyoruz. Maalesef ailenin bilinçli davranamaması nedeniyle çocuklar geri dönülemez zararlara uğruyorlar.  Bu nedenle son dönemlerde çocuklarla çalışan her alandan uzmanlar bu konuda ailelere farkındalık kazandırma çalışmalarına başlamıştır ve bu çalışmalar gün geçtikçe de artış göstermektedir.

Oyuncakların yerini tablet alıyor

Teknoloji ile çocuk dediğimizde “3T” den bahsediyoruz. Bunlar televizyon, telefon, tablet (bilgisayar). Bu cihazlar hareketli, hızlı geçişli ve renkli fazlaca uyaran bulundurduğu için çocukların ilgisini çok çekmektedir. Onlara adeta farklı bir dünya sunmaktadır. Çocuklarla da çalıştığım için mümkün olduğunca bu konulara hakim olmaya çalışıyorum. Fakat konuşmalarında anlattıkları uygulamaları, teknolojik özellikleri anlamayıp ne/nasıl olduğunu sorduğumda onlar bilmememe şaşırıyorlar ben de nasıl bildiklerine… Bu konuda onlardan öğrendiğim çok şey var.
Çocuklar en çok model alma yöntemi ile öğrenirler. Çocuğun karşısında elinde sürekli telefon olan, bilgisayar ve tabletle uzun süre vakit geçiren anne veya baba modeli varsa; çocuk da telefona, tablete/bilgisayara yönelecektir. 

Zamanını dolduramayan çocuk televizyon izleyerek, tablet ve telefonda oyun oynayarak, video izleyerek zamanını geçirmeye başlayacaktır. Bu nedenle aileler çocuklarıyla vakit geçirmeli, çocuğa fayda sağlayacak etkinlikler yapmalıdırlar. Özellikle son yıllarda çocukların oyuncaklara ilgisi azalmış durumda. Halbuki çocukların gelişiminde, öğrenmelerinde ve kendilerini ifade etmelerinde oyuncakların ve oyunların önemi çok büyüktür. Aileler çocuklarıyla birlikte oyuncaklarla, yaşlarına uygun kutu oyunlarıyla oynamalıdır. Kolay ulaşılabilir malzemelerle / evdeki objelerle yaratıcı-fiziksel gelişimi destekleyici, bilişsel süreçlerin gelişmesinde yardımcı oyuncaklar yapabilirler, oyun kurabilirler.

İzlediği programlar yaşına uygun mu?

Tabii ki çocuklar tamamen teknolojiden uzak dursunlar demiyoruz ama üç yaşa kadar çocuklar 3T den tamamen uzak tutulmalıdır. Üç yaş sonrasında günde bir saat vakit geçirebilirler. Bu süre iki saati asla geçmemelidir.

Televizyon izlerken ne izledikleri aileler tarafından denetlenmeli, hatta birlikte izlenmeli. Çocuklara “Televizyon izliyor musun?” diye sorduğumda çok büyük oranda “evet” cevabını alıyorum. “Neler izliyorsun?” diye sorduğumda öyle programlar, diziler söylüyorlar ki şaşırıyorum. Çünkü yaşlarının çok ötesinde… O programların uygun olmadığını belirttiğimde de anne ve babasıyla birlikte izlediklerini söylüyorlar.  Burada da ailelerin yapması gereken çocuklarının yaşına uygun programları birlikte izlemek ya da çocuk odasında oynuyorken/ders çalışıyorken diledikleri programı tek başlarına izlemek…

Çocukların özellikle dikkat ve öğrenme süreçlerinin büyük ölçüde geliştiği bu yaşlarda ailelere büyük bir görev düşüyor. Günlük işlerimizi halletmek, arkadaşlarımızla sohbet edebilmek veya yemeğini uğraşmadan yedirebilmek için kullanılan bu cihazların çocuklarımıza kısa ve uzun vadede yapabileceklerini bilsek belki kendi davranışlarımızı tekrar gözden geçirebiliriz.    

“3T” ile yoğun vakit geçiren çocuklarda

• Çocuğa seslenildiğinde çocuğun tepki vermemesi,
• Dil ve konuşma gelişiminde geride kalma,
• Dikkat eksikliği, odaklanamama (teknoloji dışındaki konularda) öfkesini kontrol etmekte zorlanma, şiddete meyilli olma,
• Aile ve arkadaşları ile ilişki kuramama, ilişkilerde ve iletişimde problem yaşama hoşgörüsüzlük, empati kuramama, olaylar karşısında çözüm üretememe,
• İleri süreçlerde derslerinde başarısızlık, ödev yapmak istememe, yazı yazmaktan sıkılma,
• Ergenlik döneminde içe kapanma, teknoloji dışı etkinliklere katılmak istememe, aile ve arkadaş ilişkilerinde bozulma görülme riski fazladır.

Teknolojik aletlerin çocuklarda yarattığı fiziksel olumsuzlukları da şöyle sıralayabiliriz

• Görme bozuklukları,
• Duruş ve iskelet bozuklukları, kas ve eklem problemleri,
• Radyasyona maruz kalma,
• Obeziteye yatkınlık,
• Uykuya dalmada problem, uyku süresinin azalması ve uyku kalitesinin bozulması.

Çocuklar bağımlı hale geliyor

Bu belirtilere ek olarak değinmemiz gereken en önemli iki nokta: Birincisi: Çocuklarımızı bağımlı hale getiriyor olmamız. 3T ye bağımlı olan çocukların ellerinden bu cihazlar alındığında, ağlama krizleri, öfke patlamaları, huzursuzluk, kaygı, aşırı hareketlilik, doyumsuzluk ve benzeri duygu ve davranışlar gözlemliyoruz. Aileler bu davranışlardan dolayı çocuk mutsuz olmasın diye veya tamamen ne yapacaklarını bilemedikleri için en kolay yol olan yoksunluk hissedilen cihazı yine çocuklarının ellerine tutuşturuyorlar. Bu grup çocuklarda depresyon, otizm, dikkat eksikliği ve bipolar bozukluk daha fazla görülebiliyor. Bu veya buna benzer durumları yaşıyorsanız ve önlem almak yerine kolay olanı seçiyorsanız ileride sizi ve çocuğunuzu problemli okul yılları ve zor uyum süreçleri bekliyor olabilir.

İkinci konu: Şiddet içeren görüntülerin ve oyunların çok fazla olması… Bu tür oyunlar oynayan ve videolar izleyen çocuklarda şiddete yönelme, fiziksel zarar verme maalesef sıkça gördüğümüz bir durumdur.  Bu nedenle çocuğun saatlerce tek başına bu cihazlarla vakit geçirmelerini engelleyin ve bu cihazlarla neler yaptığını takip edin.

Unutulmamalıdır ki söz ettiğimiz negatif etkiler sadece kısa süreli olarak düşünülmemelidir. Uzun vade de etkisi ortaya çıkmaktadır. Çocukta oluşan olumsuz durumların anne babaları da, aile düzenini de etkileyeceği aşikardır.

Çocuklarımızı nasıl yönlendirmeliyiz?

• 3 yaş öncesinde çocuklar; teknolojik cihazlarla hiç vakit geçirmemelidir. Gerekirse bu dönemde aile de televizyon izlememeli, evde mümkün olduğunca cep telefonu/tablet kullanmamalıdır.
• 3-5 yaş arasındaki çocuklar günde bir saati, 5 yaş sonrasında ise günde iki saati aşmamak kaydıyla televizyon izleyebilir, tablet ve telefonla vakit geçirebilir.
• Çocuklar ilgi ve yeteneklerine göre kurslara (spor, resim, müzik vs) ve sosyal aktivitelere yönlendirilmelidir.
• Çocukları uzun süre evde tutmak yerine onlarla dışarda vakit geçirmek, parka ve akranlarıyla vakit geçirebileceği açık alanlara götürmek iyi olacaktır.

Ben 3T kullanımında çok dikkatliyim diyen bir aileyseniz, sizlere de önerilerimiz

• Çocuğun oynadığı oyunlar ve izlediği görüntüler hakkında bilgi sahibi olun. Yaşlarına uygun olmayan bilgileri edinmelerini ve görüntülere maruz kalmalarını önleyin.
• Cihaz veya uygulamalardaki çocuk kilitleri veya aile-çocuk profil filtrelerini kullanın ve belirli aralıklarla şifrelerini değiştirin.
• Çocuğun internet üzerinden iletişimde olduğu insanlara dikkat edin. Tanımadığı kişilerle teknoloji aracılığıyla iletişim kurmaması gerektiğini ve karşılaşabileceği tehlikeleri anlayabileceği şekilde anlatın.
• Siber zorbalık yaptığını veya buna maruz kaldığını düşünürseniz bu sürece müdahale edin, uzmanlardan gerekli yardımı alın.

Buraya kadar teknolojinin çocuklar üzerindeki olumsuz yönleri üzerinde durduk. Peki teknolojinin hiç faydası yok mu? Elbette var. Teknoloji kullanımı sınırları aşılmadığı ve doğru uygulama ve içerik seçimleri yapıldığı sürece, çocukların gelişimine katkı sağlayabilir. Öğrenme becerilerini, problem çözme yeteneğinin, neden sonuç ilişkisi kurma becerilerini, hayal gücünü geliştirir, bilgilere kolay ulaşma, derslerine katkı sağlama gibi alanlarda yardımcı olur.

Özetle, teknoloji kullanım şekline ve alanlarına göre çocuğa zarar da verebilir, fayda da sağlayabilir. Bunların farkına çocuğun varması mümkün olmadığından ailelere bu konuda büyük sorumluluk düşmektedir. Aileler bilgi almak için ve kontrollerinin dışında kaldığını hissettikleri durumlarda destek için uzmanlara başvurmalarında fayda vardır.