Bebeğin Sağlıklı Beyin Gelişimi İçin Hamilelikte Neler Yapılmalı?

Bebeğin beyni nasıl gelişir? Bu süreci neler etkiler? Yapılması ve yapılmaması gerekenler var mı? gibi sorularımızı konunun uzmanı Üsküdar Üniversitesi NPİSTANBUL Beyin Hastanesi Nöroloji Uzmanı Prof. Dr. Sultan Tarlacı'ya sorduk. 

Deneyimle ilişkili beyinin yeniden şekillenmesi ilk olarak gelişimin kritik dönemlerinde tespit edilmiştir. Duyusal deneyim ve dış dünyadan girdilerle, beyin kabuğunda ara bağlantılar ve uygun düzenlemeler oluşturur. Son yıllarda yapılan çalışmalarla, deneyime bağlı beyin kabuğu şekillenmesinin sadece gelişimin erken evrelerinde değil, tüm yaşam boyunca devam ettiği gösterilmiştir. Örneğin keman çalanlarda duyusal beyin kabuğu alanında, sol elin parmaklarının temsiliyeti, çalmayanlara göre belirgin büyüme gösterir. Bu nedenle bilinçli yapılan herhangi bir eylem, beyindeki ilgili alanlarda zaman içerisinde yeniden şekillenmeye neden olur. Bu olumlu bulguya karşın, tekrarlanan stresli durumlar beyindeki uzun süreli bellek bölgesinde küçülmeye neden olur.  

Anne adayları hamilelik öncesinde neler yapmalı?

Beynin doğum sonrası inşa edilmesinin tüm planları hazır olarak genetik yapıda bulunmaz. Bu yapıyı oluşturmak için genetik bilginin kapasitesi zaten yetersizdir. Yapısı ve bağlantıları deneyimle ve çevre ile şekillenir. Buna göre, aşırı sinir hücresi ev bağlantısı üretimi ve ardından budama yapılarak, özel seçilmiş bağlantılar geride bırakılır.

Deneyim, beyinde adeta “ince ayar” yapar. Ancak bu ince ayar basit bir ayardan ziyade “herşey”dir. Bu nedenle insan yavrusu için ta anne karnındayken dikkat edilmesi gerekir. Beslenme ve soluma doğrudan yavruyu ve sinir sisteminin gelişimini etkiler. Bu nedenle alkol ve sigara içilmemeli, madde kullanmamalı ve beyin gelişimi için önem arz eden beslenme şekli seçilmelidir. Anne karnında çocuğa müzik dinletilerek Mozart’lar yaratılamaz. Bunun bir yararı yok. Bu doğumdan sonra çocuğa aşılanabilecek bir şeydir. Müzik dinlenilen, çalınan ve konuşulan bir ortamda çocuğun müziğe ilgisi çekilebilir.

Beslenme açısından yeşil sebzeler, omega ve DHA içeren küçük balıklara beslenmede ağırlık verilmelidir. Özellikle omega 3’ler esansiyel dediğimiz dışarından destekle alınması gereken besinlerdir ve kaynakları da genelde deniz ürünleridir. Esansiyel yağlar beyin için çok önemlidir, beyin bir bakıma yağdır ve beyin kabuğunun %70’i yağdan oluşur. Sardalya gibi bir balıktan günlük ortalama 50 gram yetebilir (haftada 350 gram kadar). bu yağlar anne kordonundan bebeğe geçer aynı zamanda emzirme döneminde de süte geçer. Aynı zamanda omega 3 doğum sonrası depresyona da iyi gelebilir.

Soluduğunuz havaya dikkat!

Sadece ne yediğimiz değil, ne soluduğumuz da beynimizi etkiler. Hava kirliliği insanı aslında doğmadan önce anne karnında etkilemeye başlıyor. Bu yıl, 3 ay önce yayınlanan bir araştırma var. Hollanda Rotterdam’da 2002-2006 yılları arasında doğan okul dönemine gelmiş, 6 ile 10 yaş arasında olan 783 çocuk üzerinde yapılmış. Bu çocuklar annelerinin karnındayken, annelerinin maruz kaldıkları hava kirlilikleri derecesi ile ileriki yaşamda zekâları ve beyinleri karşılaştırılmış. Sonuç inanılmaz bir tehlike göstermiş. Havada ince parçacıklar arttığı dönemde anne karnında olan çocuklarda, daha ince beyin kabuğu tespit edilmiş. Bu ince parçacıklara maruz kalmak aynı zamanda beyinde iş veya ödev sırasında beyinsel kontrol mekanizmalarını zayıflattığı psikolojik testlerle, aynı çocuklarda gösterildi. Demek ki beyin gelişimi o kadar hassas ki, anne karnındayken annenin ne ile beslendiği ile değil, ne soluduğu ile de ilişkili beyin yapısı değişmekte.  Temiz hava daha kalın beyin kabuğu demektir. 

Anne adaylarına bebeklerinin sağlıklı beyin gelişimi için neleri tavsiye edersiniz?

Bebek doğduğunda 25 cm görür ve sonrası bulanıktır. Bu mesafe gerekli olan meme ve anne yüz uzaklığıdır aslında. Sürekli anne rahmine temastan dokunma duyusu iyidir. Doğumdan hemen sonra bebek anne sütü kokusunu başka kadın sütünden ayırabilir. Anne sütü çok şekerlidir ve tadını da alır. Tat duyusu gelişmiştir. 4. ayda tuzu anne derisinden öğrenir. Bütün bunların yanında doğumda en geri olan görmedir, renkli görme neredeyse 6. ayda oluşur. Görme açısından da bebekler basit olan yerine karmaşık olana bakarlar, bu nedenle de insan yüzünün karmaşık olan üst kısmına daha çok bakarlar. Doğumdan 3 yaşına kadar beyin ağırlığı 3 kat artar. Bütün bu süreçler deneyim ve sevgi, ilgi ile daha iyi gelişir. Elbette anne-babadan gelen genetik etkiler vardır ancak beyin 1 birim genetik etki kontrolündeyse, 3 birim çevrenin eve anne-babanın ilgisiyle şekillenir. Her anne baba çocuğunun beyni üzerinde aslında bir deneyim sanatını yansıttığını düşünmelidir. Davranışlar, tutumlar, uyaranlar ve gülmeler hepsi bir şekilde bebek beyninde bir oyun hamurunu yoğurur gibi etki eder.